Wielu miłośników żeglowania zastanawia się, co to jest róża wiatrów. Wokół tego symbolu, który jako prekursor kompasów magnetycznych służył żeglarzom już w czasach starożytności, stworzono wiele legend. W tym artykule prześledzimy historię róży wiatrów, jej pierwotną funkcję oraz jej znaczenie we współczesnej kulturze.
Archaiczne mapy z różą wiatrów – wyjaśnienie i geneza pojęcia
Zapewne próżno jest szukać w żeglarskim świecie równie enigmatycznego i sugestywnego pojęcia, co róża wiatrów. Znaczenie terminu nierozerwalnie związane jest z naukami geograficznymi oraz nawigacją. Najogólniej rzecz ujmując, róża wiatrów jest zaokrąglona tarczą z naniesioną skalą stopniową lub rumbową oraz kierunkami wskazującymi strony świata. Pierwotnie, żeglarze wykorzystywali ją do wyznaczania kierunków wiatrów. Niestety, wraz z wynalezieniem i coraz większym upowszechnieniem kompasów magnetycznych znaczenie róży wiatrów zaczęło systematycznie spadać. Uwzględnianie róży kompasowe w mapach z późniejszego okresu wynikało już tylko z powodów estetycznych, a nie z pragmatycznych pobudek.
Geneza róży wiatrów
Historia róży kompasowej wiąże się z niezwykle ludzkim pragnieniem odkrywania tego, co do tej pory nieznane. Być może dlatego aluzje do tego przyrządu znaleźć można w wielu dziełach literackich czasów starożytnych. Wymienić można tu nie tylko opowieści Timostenesa z Rodos, ale także dzieła Homera, a nawet fragmenty Starego Testamentu.
Kierunki świata na róży wiatrów
Nie sposób natrafić na inne równie wiarygodne przyrządy do nawigacji znane już od czasów starożytności, co róża wiatrów. Kierunki, jakie ona wyznacza, są zilustrowane niezwykle czytelnie. Na marginesie warto zaakcentować fakt, że róża kompasowa identyfikuje miejsce, skąd wieje wiatr.
Przeanalizujmy zatem kierunki świata wg róży wiatrów.
Najpierw przyjrzyjmy się kierunkom głównym. Jako drugie w kolejności podajemy obcojęzyczne nazwy, które sugeruje róża wiatrów po angielsku:
Północ. North (N).
Wschód. East (E).
Południe. South (S).
Zachodnie. West (W).
Oczywiście róża kompasowa ilustruje także kierunki pośrednie:
Północny wschód. North East (NE).
Południowy wschód. South East (SE).
Południowy Zachód. South West (SW).
Północny Zachód. North West (NW).
Wyjaśnienie pojęć powiązanych z różą wiatrów – co to jest portolan i rumb?
Wymienione przez nas nazwy są integralną częścią historii nawigacji morskiej. Oczywiście ten sam atrybut można przypisać także niezwykle inspirującemu akcesorium, jakim bez wątpienia jest róża wiatrów. Rysunek, który przedstawia wybrzeże, wzdłuż którego łodzie żaglowe zmierzały do celu, to portolan. Tego rodzaju odwzorowanie nie jest niczym innym jak popularną u schyłku średniowiecza mapą.
Rumb z kolei jest popularną niegdyś miarą kąta, która uzyskujemy, jeśli podzielimy okrąg na 32 części. Onegdaj rumb często wykorzystywano w nawigacji morskiej. Z czasem wyparł go jednak system stopniowy.
Róża wiatrów jako symbol, który przeniknął do popkultury
We współczesnej kulturze popularnej można doszukać się licznych nawiązań do róży kompasowej. Nie da się ukryć, że ilość tego rodzaju aluzji jest wprost imponująca.
Jeden z wrocławskich zespołów szantowych postanowił przyjąć nazwę „Róża wiatrów”. Co ciekawe, o róży wiatrów powinni pamiętać także entuzjaści teorii spiskowych. Dlaczego można śmiało zaryzykować takie twierdzenie? Mianowicie dlatego, że róża kompasowa, która swoim wyglądem przypomina gwiazdę, jest interpretowana jako „twórcza próżnia”.
Róża wiatrów już od dawien dawna miała głęboko metaforyczne znaczenie. W sensie przenośnym różę kompasową utożsamiano ze swego rodzaju porywczością oraz gwałtownością. Niestety, przyrząd ten miał także zdecydowanie negatywne konotacje. Ludzie poprzednich epok przypisywali jej także takie cechy, jak chociażby próżność orz chełpliwość.
Do dzisiaj róża kompasowa jest szczególnie popularnym motywem tatuaży. Zwyczajowo wielu podróżników tatuuje sobie różę wiatrów po pokonaniu Oceanu Atlantyckiego. Co istotne, w zamierzchłej przeszłości żeglarze traktowali różę kompasową jako talizman, który miał zagwarantować bezpieczny powrót do miejsca zamieszkania.
Nawiązania do róży wiatrów można także zaobserwować w logotypach wielu współczesnych organizacji. W logotypie agencji wywiadowczej CIA wkomponowano bowiem szesnastokierunkową różę kompasową. Aluzja do tego legendarnego przyrządu znajduje się także we fladze NATO. Gdy na nią uważnie spojrzymy, odkryjemy białą czterokierunkową różę wiatrów umieszczoną na ciemno-błękitnym tle, które symbolizuje Ocean Atlantycki.